Bóng đá là một môn thể thao tập thể, nơi mọi người trong đội bóng cùng chiến đấu vì một mục tiêu chung. Chính vì vậy mà ở một đội bóng, ngoài việc sở hữu những cầu thủ chất lượng thì việc có được một huấn luyện viên tốt là vô cùng quan trọng vì đây là người sẽ quyết định chiến thuật thi đấu của đội.
Hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về các chiến thuật bóng đá nổi tiếng, thứ được xem như chìa khóa đưa các đội bóng mở được cánh cửa thành công.
Tìm hiểu về chiến thuật trong bóng đá
Chiến thuật bóng đá là gì?
Chiến thuật bóng đá là là tất cả những cách tổ chức, phân bố và liên kết cầu thủ trên sân khi thi đấu. Chiến thuật sẽ thể hiện lối chơi của cả đội bóng được xây dựng trên nền tảng kỹ thuật, từng điểm mạnh yếu của các cầu thủ.
Trên lý thuyết thì nội dung chiến thuật không phức tạp, hình thức rất đơn giản, dễ hiểu nhưng để vận dụng tốt các chiến thuật lại là một việc cực kỳ khó khăn. Việc sử dụng những chiến thuật có sẵn phải phụ thuộc vào trình độ chuyên môn của các cầu thủ cũng như mức độ am hiểu của huấn luyện viên.
Phân loại chiến thuật bóng đá
Trong một trận bóng, mọi tình huống trên sân đều là một dạng chiến thuật khác nhau và chung quy lại thì chiến thuật bóng đá được phân làm 2 loại. Đó là:
- Chiến thuật tấn công: Các chiến thuật tấn công sẽ được cầu thủ triển khai trong các pha kiểm soát bóng và lên bóng nhằm mục đích tổ chức những tình huống tấn công vào khung thành đội bạn.
Có thể lấy ví dụ là chiến thuật tấn công biên, tấn công trung lộ,…
- Chiến thuật phòng ngự: thường được dùng trong trường hợp đội bóng của bạn phải chống đỡ những tình huống tổ chức tấn công của đội bạn với mục đích bẻ gãy các đường bóng nguy hiểm, có khả năng uy hiếp khung thành đội mình.
Chiến thuật phòng ngự sẽ có 2 tình huống. Thứ nhất là chủ động tổ chức hàng phòng ngự khi nắm được bài của đối thủ. Đây là phòng ngự chủ động.
Ngoài ra phòng ngự bị động là gồng mình chống đỡ những đường tấn công từ mọi hướng của đối thủ và luôn trong tâm thế phản ứng.
Cả chiến thuật tấn công lẫn phòng ngự đều có thể tổ chức theo hướng cá nhân, nhóm hoặc tất cả cầu thủ trên sân.
Cần nắm được các nguyên lý chiến thuật
Luôn chủ động
Phải giữ thế chủ động là cực kỳ quan trọng khi thi triển chiến thuật vì nó khiến đổi thủ sẽ phải làm theo những gì đội bóng của bạn đã chuẩn bị trước.
Linh hoạt
Trong một trận bóng có thể sử dụng nhiều chiến thuật, chính vì vậy mà việc linh hoạt giữa các chiến thuật này sẽ làm thay đổi cục diện trận đấu. Để làm được điều này thì cần các cầu thủ được tập luyện nhuần nhuyễn nhiều chiến thuật và huấn luyện viên phải nắm được trận đấu để đưa ra quyết định.
Có kế hoạch
Việc lập kế hoạch cả ngắn và dài hạn là cực kỳ quan trọng, mỗi người sẽ có cho mình một kế hoạch riêng để phục vụ kế hoạch chung của cả đội bóng. Bản thân các cầu thủ sẽ đề xuất ý kiến và ban huấn luyện sẽ tổng hợp đưa ra kế hoạch chu toàn nhất.
Các chiến thuật bóng đá nổi tiếng
Catenaccio – Nghệ thuật phòng ngự trứ danh của người Italia
Chiến thuật Catenaccio ra đời từ những năm 60 của thế kỷ trước, là niềm tự hào của người Ý mỗi khi nhắc về quá khứ hào hùng nhưng nó được khai sinh bởi một huấn luyện viên người Áo Karl Rappan và được nâng tầm bởi chiến lược gia người Argentina Helenio Herrera.
Thời đỉnh cao của Catenaccio thì chiến thuật này được bố trí 4 lớp với cách triển khai như sau:
Khi được kiểm soát bóng và được triển khai từ sân nhà thì các đội chơi Catenaccio sẽ bố trí đội hình theo sơ đồ 3232.
Theo sơ đồ trên dễ dàng nhận thấy người quan trọng nhất trong khâu triển khai bóng là người đóng vai trò nhạc trưởng giữa sân, cầu thủ này chính là trạm phân phối bóng cho mặt trận tấn công.
Một khi mất bóng và phải chịu phản công, hệ thống này sẽ không loạn mà ngay lập tức di chuyển về theo nhiệm vụ được phân rõ ràng để biến tấu hội hình.
Với cách di chuyển như trên thì hàng phòng ngự 4 lớp của đội chơi Catenaccio sẽ nhanh chóng được thiết lập với sơ đồ 5 – 3 – 1 – 1. Mỗi cầu thủ kể cả tiền đạo cũng phải thực hiện chiến thuật 1 kèm 1, khóa chặt tất cả cầu thủ đối phương ngay trên phần sân đối thủ và chờ cơ hội phản công ngược trở lại.
Khi một trong những cầu thủ ở hàng phòng ngự cướp được bóng mà đặt biệt là libero thì sẽ ngay lập tức là những pha phất bóng dài lên phía trên tận dụng tốc độ của tiền đạo cắm duy nhất trên phần sân đối phương.
Với thế trận chặt chẽ và phòng ngự với số đông cầu thủ, vị trí luôn được đảm bảo thì việc xuyên phá đội hình Catenaccio bằng số lượng cầu thủ tấn công thôi thì rất khó. Chính vì vậy mà nhiều đội bóng thời điểm lúc đó gặp khó khi muốn giành chiến thắng trước chiến thuật này.
Ngược lại, việc sở hữu một tiền đạo có tốc độ và khả năng dứt điểm tốt sẽ giúp đội chơi Catenaccio giành chiến thắng với cách biệt nhỏ.
Bóng đá hiện đại này nay đã không còn Catenaccio nữa, thứ nghệ thuật là niềm tự hào của người hâm mộ bóng đá Ý đã bị tụt lại phía sau, nhường chỗ cho những chiến thuật mới. Âu đó cũng là một phần tất yếu của cuộc sống, mọi thứ điều phải trải qua thịnh và suy.
Bóng đá tổng lực
Catenaccio là niềm tự hào của người Italia, với thứ bóng đá này mà họ một thời thống trị châu Âu. Thế nhưng chính bóng đá tổng lực là thứ đã giết chết Catenaccio và mang lại thành công vang dội cho những người Hà Lan bay.
Bóng đá tổng lực ra đời vào thập niên 70, huấn luyện viên của Ajax và tuyển Hà Lan lúc đó là Rinus Michels đã tạo ra một chiến thuật và mọi cầu thủ (trừ thủ môn) đều tham gia tấn công lẫn phòng ngự, một chiến thuật cực kỳ đẹp mắt và mang lại thành quả tốt cho những đội bóng áp dụng nó. Đó chính là Total Football hay còn gọi là bóng đá tổng lực.
Điểm mấu chốt nhất của bóng đá tổng lực là phải kiểm soát được không gian cũng như hoán đổi vị trí liên tục. Ngoài ra bóng đá tổng lực của Hà Lan năm đó có 2 con người cực kỳ quan trọng:
- Johan Neeskens với khả năng phòng ngự kiên cường, đeo bám cầu thủ dẫn dắt lối chơi của đội bạn.
- Johan Cruyff là người đảm nhiệm việc mở rộng không gian, ông có nền tảng thể lực cực tốt cũng như lối di chuyển thông minh nên có thể xuất hiện khắp nơi trên sân, mở ra khoảng trống cho cả hệ thống.
Thế mở rộng không gian khi kiểm soát bóng của bóng đá tổng lực.
Các cầu thủ áo đỏ sử dụng chiến thuật bóng đá tổng lực và đang cố bóp nghẹt không gian chơi bóng của đối thủ khi mất bóng.
Cách chuyển hóa đội hình từ 4-3-3 sang 3-4-3 trong tấn công và cách hoán đổi vị trí của các cầu thủ chơi bóng đá tổng lực.
Cách vận hành bóng đá tổng lực của các cầu thủ Ajax: Hulshoff là là trung vệ được dâng cao khi Blankenburg đóng vai trò như một libero ở dưới. Trong khi đó Haan có xu hướng lùi về hỗ trợ phòng ngự, Muhren, Neeskens và Cruyff liên tục luân chuyển vị trí, mở rộng không gian khi tấn công và bóp nghẹt đối thủ khi mất bóng, 2 tiền đạo cánh có xu hướng bó vào trong để mở khoảng trống cho 2 hậu vệ biên dâng lên.
Cách chơi bóng như vậy đã khắc chế tuyệt đối chiến thuật 1 kèm 1 – nét đặc trưng của Catenaccio, là nhân tố chính khiến cho niềm tự hào của người ý mất dần đất diễn.
Có thể nói bóng đá tổng lực là một chiến thuật mang tính lịch sử khi nó thay đổi toàn bộ nền bóng đá không chỉ thời điểm đó mà cả về sau này khi đó là tiền đề cho những chiến thuật khác sẽ được nói đến ngày sau đây.
Chiến thuật Tiki Taka
Tiki Taka là chiến thuật được xây dựng dựa trên bóng đá tổng lực huyền thoại, chính Johan Cruyff là những người đã đặt nền tảng đầu tiên cho Tiki Taka và người đã nâng tầm chiến thuật này là Pep Guardiola.
Có thể nói Tiki Taka là chiến thuật dành mọi danh hiệu cao quý của bóng đá thế giới trong một thời gian ngắn để thiết lập sự thống trị.
Ở cấp độ câu lạc bộ thì Barcelona lập nên kỷ lục ăn 6 vĩ đại và vô số danh hiệu lớn nhỏ khác. Ở cấp độ đội tuyển quốc gia là Tây Ban Nha với 4 năm thống trị khi giành được 2 Euro và 1 World. Đây là những thành tích đáng nể của những đội bóng sử dụng Tiki Taka.
Điều đặc biệt tạo nên sự hoa mỹ của Tiki Taka là những nhóm bộ 3 phối hợp với nhau tạo ra những tam giác như trên hình trước khi tung ra những đường chuyền đột biến.
Xu hướng di chuyển trong cách vận hành Tiki Taka của Barcelona ăn 6 vĩ đại, các cầu thủ di chuyển khá nhiều nhưng sẽ phải đảm bảo được vị trí của mình. Chỉ cần một người sai vị trí, cả hệ thống sẽ có vấn đề.
Trên lý thuyết thì sơ đồ được chọn là 4 – 3 – 3 nhưng khi vận hành bằng cách áp đặt đối thủ thì chiến thuật tấn công của Tiki Taka sẽ là 3 – 4 – 3 theo xu hướng di chuyển trên.
Các cầu thủ sẽ dâng cao và giữ vị trí đủ để thực hiện những pha đập nhả bóng ngắn theo hình tam giác để loại bỏ đối phương.
Từ bóng đá tổng lực phát triển lên thành Tiki Taka và sau đó là những hướng phát triển mới, khả năng sáng tạo chiến thuật đỉnh cao của Pep chính là chiếc chìa khóa mở ra một trong những giai đoạn thành công nhất của Barca.
Chiến thuật Gegenpressing
Dịch ra từ tiếng Đức thì Gegenpressing có nghĩa là chống lại phải công hay có thể hiểu là chiến thuật lấy lại bóng nhanh nhất có thể.
Được biết đến gắn liền với cái tên Jurgen Klopp, Gegenpressing thể hiện tất cả những cá tính của chiến lược gia người Đức và nó tạo cho người xem rất nhiều cảm xúc riêng biệt.
Nguyên tắc chính của Gegenpressing là phải làm mọi cách để lại quyền kiểm soát trong vòng 5 giây sau khi mất bóng. Để thực hiện việc này, có thể triển khai theo các định hướng dưới đây:
- Định hướng con người: nói một cách dễ hiểu thì ngay sau khi mất bóng, các cầu thủ chơi gegenpressing sẽ áp sát 1 vs 1 cực kỳ quyết liệt để giành lại bóng.
- Định hướng thời gian: áp sát, làm mọi cách để cầu thủ đối phương không có thời gian đưa ra quyết định.
- Định hướng khoảng cách: không cần áp sát, chỉ cần phân chia vị trí để đoán bắt đường chuyền đối phương, cầu thủ đội bạn sẽ chuyền hỏng hoặc cầu thủ nhận bóng sẽ ở thế bị động.
- Định hướng bóng: đây là cách nhiều rủi ro nhất và chỉ dùng khi Gegenpressing chưa được nhuần nhuyễn. Khi mất bóng, phần lớn cầu thủ chơi gegenpressing sẽ lao vào người đang kiểm soát bóng để lấy lại.
Với nhiều định hướng như trên, tùy vào chất lượng đội hình mà các đội chơi gegenpressing có được hiệu quả khác nhau với ưu thế áp đặt lối chơi, tấn công mạnh mẽ theo nhiều hướng với tốc độ cao.
Nhược điểm của chiến thuật này là cầu thủ giảm thể lực nhanh chóng và khi nếu gặp các đội chủ động phòng ngư thì gegenpressing sẽ gặp nhiều khó khăn.
Chiến thuật Taca Dada
Lối chơi tạt cánh đánh đầu hay còn gọi với cái tên mỹ miều Taca Dada là nét đặc trưng của người Anh, đây là một chiến thuật đơn giản về mặt tổ chức nhưng lại yêu cầu những cầu thủ phù hợp và có kỹ thuật tốt để thi triển lối chơi.
Yêu cầu quan trọng nhất của chiến thuật này là đội bóng phải sở hữu ít nhất 1 cầu thủ có khả năng tạt bóng điêu luyện để đặt những quả bóng vào đúng đúng khu vực cần thiết, thêm nữa cần sở hữu những tiền đạo mục tiêu có khả năng chọn vị trí và chơi đầu tốt để đón những quả tạt đó.
Ngoài ra việc lựa chọn khu vực tạt bóng cũng cực kỳ quan trọng, tùy vào điểm mạnh của cầu thủ chạy cánh mà huấn luyện viên sẽ đưa ra những khu vực tạt bóng khác nhau nhằm tối ưu hóa mức độ uy hiếp khung thành.
Đây là một trong những cách vận hành điển hình nhất của Taca Dada, bóng sau khi được triển khai lên sẽ ngay lập tức được luân chuyển ra 2 biên để tận dụng tốc độ, kỹ thuật của 2 cầu thủ chạy cánh và tung ra những quả tạt khi có cơ hội thuận lợi.
Thông thường chiến thuật Taca Dada sẽ tỏ ra nguy hiểm đối với những đội chơi theo sơ đồ 4-4-2 và các biến thể của nó.
Trong bóng đá hiện đại ngày nay chiến thuật Taca Dada đã mất dần đất diễn, chủ yếu dành cho những đội bóng yếu thế hơn để tìm cơ hội ghi bàn nhưng không vì thế mà nó mất đi tính hiệu quả.
Taca Dada hiện đại giờ vẫn còn xuất hiện với một sự nâng cấp hơn, vẫn là những quả treo bóng vào và mục tiêu bây giờ ngoài những pha đánh đầu thì còn là những tình huống bóng vắt ngang qua khung thành với một quỹ đạo đi cực kỳ khó chịu để loại bỏ toàn bộ hàng phòng ngự đối phương mở ra khoảng trống cho cầu thủ phía trong tận dụng tốc độ để đón bóng.
Lối chơi này có thể thấy rõ nhất ở Liverpool và Man City, những câu lạc bộ sở hữu 2 chân tạt bóng hàng đầu với những kỹ thuật khác nhau là Trent Alexander – Arnold và Kevin De Bruyne.
Vị trí thi đấu khác nhau dẫn đến các phong cách tạt bóng khác nhau của 2 cầu thủ này. Với hậu vệ Liverpool thì anh ta sẽ ưu tiên những cú tạt sớm nhắm vào phía xa khung thành để tạo điều kiện cho những cầu thủ cánh đối diện xâm nhập vào.
Còn với Bruyne, anh thường đi bóng loại bỏ các tiền vệ đối phương và đặt quả bóng vào vị trí gần vòng cấm trước khi tung ra những quả treo bóng.
Trên đây là những chiến thuật bóng đá nổi tiếng, có chiến thuật đã dần biến mất, có số khác thì vẫn luôn được cải tiến và phát triển nhưng chung quy lại thì mọi chiến thuật sẽ luôn chưa đựng vẻ đẹp của bóng đá, một vẻ đẹp mang tính hệ thống và khoa học.
